The Beatles - "Magical Mystery Tour" (1967)

"Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band" kontynuował nieprzeciętne sukcesy The Beatles pod względem artystycznym i komercyjnym, a już niedługo po jego wydaniu odbyło się kolejne szczególne dla zespołu wydarzenie. 25 czerwca 1967 roku Beatlesi wystąpili przed (niemalże) całym światem, grając w programie telewizyjnym "Our World" - pierwszym w historii nadawanym drogą satelitarną (choć akurat w Polsce nie można było tego obejrzeć). Na tę okazję grupa wybrała dzieło Lennona z ponadczasowym przekazem, czyli poświęcone nadziei i miłości "All You Need Is Love" (2 tygodnie później kawałek ukazał się także na singlu, momentalnie podbijając listy przebojów na całym świecie). Stacja BBC osiągnęła porażający zasięg - występ ten obejrzało wtedy blisko 400 milionów ludzi w 24 krajach.

Audycja została przygotowana z wielką precyzją i poszła nadzwyczaj zgrabnie. Choć Beatlesi początkowo nie byli zadowoleni z mającego nastąpić występu na żywo, to nadzwyczaj przyłożyli się do tego szczególnego przedsięwzięcia. W nagraniu wzięła udział orkiestra, a chórki zaśpiewali znajomi muzyków, w tym Mick Jagger, Keith Moon, Eric Clapton czy Marianne Faithfull, a także niektóre bliskie im osoby, jak żona George'a - Patti Harrison. Kompozycja dobrze oddawała nastrój ery dzieci-kwiatów i tego, co się ówcześnie działo. Beatlesi po raz kolejny pokazali wielkość w tworzeniu nieśmiertelnych hitów, a sam "All You Need Is Love" z marszu stał się hymnem hippisów, wyznających zawarte w tekście idee.

Kolejne dwa miesiące były czasem wypoczynku. W tym czasie George Harrison zaraził resztę grupy fascynacją hinduizmem, dzięki czemu w sierpniu zabrał ich do Bangor w Północnej Walii na serię wykładów hinduskiego mistyka i propagatora medytacji Maharishi'ego Mahesha Yogi. Studiowanie zostało przerwane zatrważającą informacją - 27 sierpnia menedżer Brian Epstein zmarł w swoim mieszkaniu w Londynie po przypadkowym przedawkowaniu leków nasennych (choć istnieją spekulacje, iż popełnił samobójstwo). Muzycy potrzebowali czasu, by się z tego otrząsnąć. Tym bardziej, że śmierć menedżera postawiła ich w niekomfortowej sytuacji biznesowej. W związku z tym muzycy sami zajęli się promocją i zaczęli rozwijać wytwórnię Apple. Z kolei "All You Need Is Love" okazało się ostatnim utworem nagranym przez The Beatles za życia Epsteina.

Chłopaki zastanawiali się co robić dalej ze swoją karierą i działaniami wytwórni. Po zrezygnowaniu z tras koncertowych zaczęli szukać nowych sposobów, by dotrzeć do fanów. Pojawił się pomysł, by powrócić do telewizji. Postanowiono nakręcić trzeci film z ich udziałem (tym razem nie kinowy, lecz telewizyjny), a także zająć się towarzyszącą mu oprawą muzyczną. Cały projekt - zarówno obraz, jak i album - nazwano "Magical Mystery Tour" (może dlatego, że piosenka o tym tytule została zarejestrowana jeszcze przed wydaniem "Sierżanta Pieprza", w okolicach kwietnia i maja). Film nakręcono na kolorowej taśmie. W dużej mierze opierał się on na improwizacji. Na pomysł wpadł Paul, jeszcze kilka miesięcy przed śmiercią Epsteina. Marzyła mu się produkcja o autokarze wycieczkowym wypełnionym dziwnymi, różnorodnymi postaciami. Nietypowa grupa miałaby wyruszyć w tytułową magiczną i tajemniczą podróż, a wszystkie perypetie rejestrować na taśmie filmowej. Reszta zaakceptowała tę koncepcję, w związku z czym zaczął się okres przygotowań.

Nakręcenie tak dziwacznej i z założenia lekkiej historii mogło być swego rodzaju odreagowaniem po śmierci menedżera. Muzycy pod przewodnictwem Paula nie zatrudnili reżysera i scenarzysty z prawdziwego zdarzenia, opierając się na własnej inwencji i intuicji, przez co sami zabrali się za reżyserię i scenariusz (o ile można to nazwać scenariuszem, będącym po prostu nieprzemyślanym zlepkiem scen). Stroną operatorską zajął się Ringo, nie mający najwidoczniej pojęcia o prawidłowym oświetleniu planu. Budżet wyniósł 40 tysięcy funtów, a podstawę filmu kręcono między 11 a 25 września (następne 11 tygodni przeznaczono na postprodukcję). Ekipa poświęciła sporo czasu i wysiłku, by to nakręcić. Całość powstała w hrabstwie Devon, w Kornwalii oraz opuszczonej bazie lotniczej nieopodal Maidstone w hrabstwie Kent (przy tym żołnierze mogli się tam udzielać jako statyści). W obsadzie znaleźli się m.in. komik estradowy Nat Jackley, szkocki poeta Ivor Cutler czy członkowie grupy The Bonzo Dog Doo-Dah Band.

"Magical Mystery Tour" różni się od poprzednich produkcji Beatlesów przede wszystkim klimatem. Po doświadczeniach zdobytych przede wszystkim dzięki albumom "Revolver" i "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band" twórcy postawili na psychodeliczną, odrealnioną atmosferę, która znajduje się dosłownie wszędzie - od perypetii w autobusie po klipy towarzyszące kompozycjom czy niecodzienne sekwencje z Beatlesami przebranymi za czarodziejów. Klimat to wspólny mianownik całości, ale to, co dzieje się w trakcie projekcji nie do końca się komponuje ze sobą w spójny całokształt. Oglądając film, można stwierdzić, że muzycy nie do końca przemyśleli projekt w jaki się wpakowali. "Magical Mystery Tour", podobnie jak poprzednie dwa obrazy z udziałem Beatlesów, ma wyraźnie improwizacyjny charakter, ale wszystko wydaje się zbyt przypadkowe i czasem kompletnie oderwane od reszty (w czym przoduje wizja dziadka marzącego o spędzaniu czasu z inną pasażerką autobusu).

Razi nie tylko brak związku pomiędzy poszczególnymi scenami (bo te, dobrze pomyślane, same w sobie mogłyby się jeszcze obronić), ale przede wszystkim nuda (mimo krótkiego czasu trwania 52 minut) i amatorskie, niechlujne wykonanie. Gagi w większości wypadają niezręcznie, a niektóre ogląda się z zażenowaniem. Wydarzenia w autobusie nie wzbudzają jakiegokolwiek zainteresowania, a takie poboczne sekwencje, jak występ The Bonzo Dog Doo-Dah Band czy żołnierskie sceny w bazie lotniczej, są okropne i powodują, że obraz jeszcze bardziej się dłuży. Beatlesi nie mieli pojęcia o reżyserii, przez co produkcji brakuje odpowiedniego pokierowania, by miało to przysłowiowe ręce i nogi. Przez to wszystko ulotnił się urok poprzednich, kinowych zmagań Beatlesów pod pieczą Richarda Lestera.

Tak naprawdę jedynym aspektem, który ratuje ten film przed całkowitą porażką są piosenki zespołu. Napisane specjalnie na potrzeby filmu prezentują się zadowalająco, a towarzyszące im oddzielne klipy w narkotycznym klimacie są w większości całkiem niezłe. Poza tym to jedyna okazja, by zobaczyć jak kapela gra utwór "I Am the Walrus". Wyłącznie z tych powodów cały materiał jest dość cenny. Jednak tak naprawdę poza tymi fragmentami ciężko przejść przez resztę obrazu. Widać entuzjazm, luźną atmosferę i dobrą zabawę na planie, ale nie rzutuje to na korzystny odbiór całości, a przez niektóre żenujące sekwencje trudno w trakcie oglądania o jednoznacznie pozytywny nastrój. Choć nie przeczę, że niektórzy będą obecnie zachwyceni albo chociaż zadowoleni.

Wszystkie te zarzuty miały swe odzwierciedlenie w odbiorze filmu. Po jego premierze w Wielkiej Brytanii rodzimi krytycy nie pozostawili na nim suchej nitki. Choć chwalono zawartość muzyczną, to uznano, że dzieło wymknęło się twórcom spod kontroli, a całokształt nie został należycie przemyślany i trąci amatorszczyzną. Nie pomógł fakt, że produkcję pierwotnie pokazano w stacji BBC1 w czarno-białej wersji (z racji braku kolorów w tej sieci), przez co sekwencja do piosenki "Flying", w której istotną rolę odgrywały kolory, była kompletnie nieczytelna i straciła swój sens (swoją drogą, barwny materiał z tej sekwencji pochodzi ze zdjęć do powstałego 3 lata wcześniej filmu Stanley'a Kubricka "Dr Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę"). Z drugiej strony, kolorowa wersja nie dała wiele lepszych opinii.

Do tego "Magical Mystery Tour" wyszedł w okolicach świąt Bożego Narodzenia. Tematycznie ani klimatycznie nie miał z tym okresem wiele wspólnego, a jego jakość niestety tego nie wynagradzała. Fatalne opinie w Wielkiej Brytanii zniechęciły nawet amerykańskie stacje telewizyjne do nabywania praw do filmu, zaś jego czas trwania sprawił, że nie można było go grać w salach kinowych. W USA miał swoją premierę dopiero kilka miesięcy później, mimo że pod koniec 1967 roku Beatlesi nadal cieszyli się niesłabnącym zainteresowaniem. Obraz od razu uznano za fiasko i rozczarowanie. Niektórzy do dziś sądzą, że śmierć Epsteina była początkiem końca kwartetu. Brak czujnego oka menedżera okazał się wyczuwalny, a zdani wyłącznie na swój instynkt Beatlesi zaczęli się gubić w swych działaniach, czego pierwszy dowód stanowiła ich klęska związana z realizacją "Magical Mystery Tour".

Na szczęście ten nieprzemyślany i nieprofesjonalny twór miał niezaprzeczalny walor w postaci ścieżki dźwiękowej. W Wielkiej Brytanii, a także innych krajach na świecie, wydano ją 8 grudnia w nietypowej formie 28-stronicowej książki zawierającej podwójny minialbum, czyli dwie 7-calowe EP-ki z trzema utworami na każdej z nich. Jej zawartość wypełniły kompozycje znajdujące się w telewizyjnej produkcji ("Magical Mystery Tour", "The Fool on the Hill", "Flying", "Blue Jay Way", "You're Mother Should Know" oraz "I Am the Walrus"). Jak można było się spodziewać, krążek spotkał się z dużo lepszym przyjęciem niż wyemitowany niecałe 3 tygodnie później film i zdecydowanie nie zapowiadał jego klapy.

W Stanach Zjednoczonych EP-ki nie cieszyły się popularnością, więc wytwórnia Capitol Records postanowiła po raz kolejny wydać pełnoprawne dzieło, dołączając kilka powstałych w podobnym czasie nagrań. "Magical Mystery Tour" ukazał się tam jeszcze wcześniej, 27 listopada, na płycie 12-calowej. Pierwszą stronę wypełniły utwory z międzynarodowej wersji, natomiast na drugą stronę trafiły kompozycje z wydanych w 1967 roku niealbumowych singli ("Hello, Goodbye", "Strawberry Fields Forever", "Penny Lane", "Baby, Yore' a Rich Man" oraz "All You Need Is Love"). Co ciekawe, w Wielkiej Brytanii w tym czasie pojawiało się ogromne zapotrzebowanie na płyty długogrające, więc zaczęto sprowadzać wersje Capitolu z USA. Pokazuje to, że single nie stanowiły takiego pożądania, jak jeszcze kilka lat wcześniej.

Pomimo że słuchacze mieli do czynienia ze standardową składanką Capitolu, materiał ten okazał się na tyle spójny, że kilka lat później wszedł on również do oficjalnej dyskografii brytyjskiej, a od 1987 roku - gdy zaczęto porządkować rozbitą po singlach dyskografię zespołu i niedługo potem stworzono kompilację "Past Masters", zbierającą niealbumowe single - to amerykańska wersja "Magical Mystery Tour" była wznawiana na całym świecie, deklasując pierwotne brytyjskie wydanie. Świadczy to o renomie sklejki Capitolu, będącej po prostu pełniejszym obrazem kondycji twórczej Beatlesów w tamtym roku. Jeden jedyny raz ich praca wyjątkowo przysłużyła się słuchaczom. Dlatego też zajmę się opisem amerykańskiego wydania.

W kontekście wydania uwagę od razu zwraca barwna, surrealistyczna okładka, autorstwa Johna Van Hamersvelda, pokazująca członków zespołu w nietypowych, zwierzęcych przebraniach i podkreślająca psychodeliczny klimat wydawnictwa. Wizualnie prezentuje się ładnie i kolorowo, ale sam projekt nie do końca przetrwał próbę czasu. Na amerykańskim wydaniu grafika pozostała bez zmian, jednak dodano żółtą ramkę i dodatkowy napis: Includes 24-page full color picture book (po polsku - zawiera 24-stronicową kolorową książkę). Warto podkreślić, że książeczka podwójnej brytyjskiej EP-ki stanowiła niejako część multimedialnego zjawiska związanego z projektem "Magical Mystery Tour" (film, płyta, książka), zawierając w sobie zbiór fotografii z planu zdjęciowego, rysunki Boba Gibsona oraz wydrukowane słowa wszystkich piosenek. Wersja brytyjska miała również inną kolejność amerykańskiej strony A, z racji na czas trwania poszczególnych nagrań oraz limit czasowy stron 7-calowej EP-ki.

W odróżnieniu od "A Hard Day's Night" i "Help!", strona A, obejmująca soundtrack do filmu, wypada mniej ciekawie od niepowiązanej z nim strony B. Nie jest to wielka ujma, bo każda ze stron prezentuje wysoki poziom. Więcej kąsków znajdziemy jednak wśród singlowych propozycji, które mało co a pozostałyby zmarnowane na małych płytkach i nie zagościłyby na pełnoprawnym wydawnictwie. We wszystkich utworach (zarejestrowanych po, jak i w trakcie nagrania "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band") znajdziemy kontynuację psychodelicznego kierunku, dzięki czemu instrumentarium ponownie zawiera w sobie dęciaki czy inne niekojarzące się z rockiem instrumenty, jak wiolonczela, kontrabas, wibrafon czy skrzypce.

Dynamiczny, nerwowy numer tytułowy idealnie wprowadza w zwariowaną atmosferę krążka, a przy tym pełen jest ciekawych zmian tempa. Fajnie pracują w nim dęciaki, zręcznie wkomponowane w resztę instrumentów. Całość wystarczająco zachęca do przesłuchania reszty materiału - dzięki wystawnej, ale nieprzesadzonej aranżacji brzmi wręcz jak wprowadzenie do niesamowitego spektaklu (do jakich film akurat nie należy, ale to swoją drogą). Następnemu "Fool on the Hill" towarzyszy pewna, tajemnicza aura, która zarazem nie wyklucza chwytliwości. Początkowo to bardzo ładna ballada, z czasem zmieniająca się w podkład brzmiący jak nagrany do jakiegoś kabaretu, ale w dobrym, nie przynoszącym wstydu stylu.

Senny "Flying" to niezwykle przyjemny kawałek (niemalże) instrumentalny o rozluźniającym klimacie. To w pewnym sensie unikalne nagranie - jedyna kompozycja z dorobku grupy podpisana przez wszystkich Beatlesów, jedna z niewielu z chórkami całej czwórki, a także pierwsza nieposiadająca tekstu. Wyjątkowo słabiej prezentuje się jedyna propozycja Harrisona (na kilku poprzednich krążkach jego dzieła były mocnymi punktami), czyli utrzymana w onirycznej atmosferze "Blue Jay Way". Gitarzysta odnalazł się w niej całkiem poprawnie, jednak na tle reszty ta próba nie wydaje mi się szczególnie interesująca, a po pewnym czasie nawet trochę się wlecze. Co prawda, można zawiesić ucho na kilku studyjnych efektach mających przykryć kompozycyjną przeciętność, ale to chyba tyle.

Do ciekawych punktów longplaya należy za to oparta głównie na akompaniamencie pianina, zwięzła i przebojowa piosenka McCartney'a "Your Mother Should Know" z ciekawie ułożoną linią melodyczną i solidnie dopasowaną warstwą wokalną. Podobnie jak "When I'm Sixty Four" z "Sierżanta Pieprza", kawałek nawiązuje do starej muzyki lat 30. Ze strony A największy odjazd zapewnia brawurowy "I Am the Walrus" Lennona z surrealistycznym tekstem i nie mniej oszałamiającą zawartością muzyczną, powodującą, że podczas słuchania łatwo znaleźć się w hipnotycznym transie. Świetnie prezentuje się wielowarstwowa aranżacja oraz studyjne dodatki George'a Martina, z nieco przetworzonym głosem Lennona na czele. "I Am the Walrus" nagrano w pierwszej kolejności po śmierci Briana Epsteina, zaledwie 9 dni później.

Stronę B chciałbym omówić od strony wydania singli. Chronologicznie pierwszy z nich ("Penny Lane"/"Strawberry Fields Forever") został wydany już w lutym 1967 roku (13-ego w Stanach Zjednoczonych, 17-ego w Wielkiej Brytanii), czyli na długo przed wydaniem "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band", do tego była to trzecia w historii The Beatles podwójna strona A. Oba kawałki pochodzą z tamtej sesji (zostały nagrane jako pierwsze z myślą o nowym albumie) i pierwotnie miały znaleźć się na "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band", jednak wydawca płyty odradzał takie wyjście muzykom i producentowi, dzięki czemu na początku wylądowały one wyłącznie na singlu. Martin do dziś żałuje tej decyzji. Dość słusznie, bo to rewelacyjne kompozycje, które tylko podniosłyby wartość zawartości "Sierżanta Pieprza", nie zatracając przy tym jego spoistości. Niektórych mógł zaskoczyć fakt, że w Wielkiej Brytanii singiel nie dotarł na szczyt listy przebojów (po raz pierwszy od 1962 roku) i zajął zaledwie 2. miejsce - na pierwszej lokacie uplasował się "Release Me (and Let Me Love Again)" w wykonaniu Engelberta Humperdincka. "Penny Lane"/"Strawberry Fields Forever" często uważa się za jeden z najmocniejszych singli The Beatles.

"Strawberry Fields Forever" to jedna z najlepszych kompozycji w dorobku Lennona. Bardzo psychodeliczna, z fantastyczną partią wokalną i transową perkusją hipnotyzuje przez cały czas trwania. Często zmienia się w nim klimat, w konkretnych momentach dołączają różnorodne instrumenty, a jednak nie czuć przeładowania ani przesytu. Po raz kolejny dają o sobie znać umiejętności produkcyjne Martina - utwór wzbogacono m.in. poodwracanymi i zapętlonymi taśmami. Szczególnie okazale pod tym względem prezentuje się imponująca końcówka, będąca swoistym pokazem ówczesnych możliwości jakie dawało studio nagraniowe. Do ciekawostek należy m.in. partia Paula na melotronie. "Penny Lane" nie jest aż tak radykalny. To po prostu niezwykle urocza piosenka z sentymentalnym tekstem i naprawdę fantastyczną melodią, jedną z najlepszych w dorobku The Beatles. I tym razem zachwyca aranżacja - do oryginalnego podkładu dograno partie trąbek, fletów, obojów i rożków angielskich, tworząc wystawną całość, gdzie żaden instrument nie dominuje, a zamiast tego wspaniale dopełnia resztę.

Kolejny singiel to wydany 7 lipca, przywołany już wcześniej w recenzji "All You Need Is Love" ze stroną B w postaci "Baby, You're a Rich Man". Pierwszy z nich, rozpoczęty początkowymi taktami hymnu Francji, czyli Marsylianki, to międzynarodowy, optymistyczny hit z momentalnie zapadającym w pamięć refrenem i dźwiękowym bogactwem, zapewnionym przez udział orkiestry i chórki kilkunastu osób. W zwrotce zastosowano nietypowe metrum 7/4, ale w refrenie jest już standardowe 4/4. Znalazło się tu również niezłe, choć dalekie od doskonałości solo Harrisona, a także sympatyczny smaczek w postaci zacytowania refrenu "She Loves You" w końcówce. Z całego zestawu to prawdopodobnie "All You Need Is Love" najmocniej wbija się w pamięć słuchacza.

"Baby, You're a Rich Man", posiadający wyrazisty, ale już nie robiący takiego wrażenia refren, tak bardzo się nie wyróżnia, ale też wypada całkiem dobrze. Warto podkreślić w nim świetną pracę sekcji rytmicznej, szczególnie basu. Niemniej, to nieco słabszy punkt strony B. Z kolei ostatni opisywany przeze mnie "Hello, Goodbye" (z piękną grą słów w tytule) został wypuszczony 24 listopada (ze stroną B "I Am the Walrus"), 3 dni przed amerykańską premierą "Magical Mystery Tour". To kolejny nieprzyzwoicie chwytliwy numer, w dobrym tego słowa znaczeniu, ze znakomitą melodią, od której ciężko się oderwać. Dzięki temu osiągnął niebywały, zasłużony sukces na listach przebojów i pokazał, że warto wyczekiwać ścieżki dźwiękowej filmu. Co ciekawe, w tamtym czasie Paul tak bardzo polubił pracę po drugiej stronie kamery, że wyreżyserował też wideo promujące "Hello, Goodbye".

Pełnoprawny "Magical Mystery Tour" to zdecydowanie jeden z moich ulubionych albumów The Beatles. A przy tym jeden z najlepszych, dzięki swej unikalnej dziwaczności i psychodelicznej, choć niezwykle przyjemnej atmosferze. Przede wszystkim dzięki świetnym kompozycjom. Mimo przeróżnych eksperymentów i aranżacji twórcy nadal nie zapominają o dostarczaniu kapitalnych motywów. Filmowa połowa wypada okazale, lecz dopiero druga strona dodaje prawdziwego smaku i rzutuje na ogólną ocenę. Amerykańska wersja pokazuje, że twórcy wspaniale kontynuują patenty z "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band" i "Revolvera", dodając wiele atrakcyjnych pomysłów. Do tego - mimo że mamy do czynienia ze sklejką - longplay brzmi spójnie i świeżo. Z towarzyszącym mu filmem nie trzeba się zapoznawać (ewentualnie z kilkoma dostępnymi w sieci muzycznymi fragmentami), ale z muzyczną zawartością jak najbardziej warto.

Wydaje mi się, że ten zestaw niesłusznie pozostaje w cieniu kilku poprzednich i następnych. Może jego reputacja ucierpiała przez towarzyszący mu, rozczarowujący film, a może dzieje się to poniekąd poprzez początkowe zamieszanie odnośnie tracklisty. Zawartość muzyczna broni się jednak sama, nawet po ponad 40 latach. Mimo wszystko trochę szkoda, że to na tym wydawnictwie zakończył się ten narkotyczny etap w karierze kapeli, na który muzycy widocznie mieli prawdziwy pomysł.

Magical Mystery Tour (UK) - 8/10
Magical Mystery Tour (USA) - 9/10

Magical Mystery Tour (UK):

01. Magical Mystery Tour (John Lennon, Paul McCartney)

02. Your Mother Should Know (John Lennon, Paul McCartney)

03. I Am the Walrus (John Lennon, Paul McCartney)

04. The Fool on the Hill (John Lennon, Paul McCartney)

05. Flying (George Harrison, John Lennon, Paul McCartney, Ringo Starr)

06. Blue Jay Way (George Harrison)

Magical Mystery Tour (USA):

01. Magical Mystery Tour (John Lennon, Paul McCartney)
02. The Fool on the Hill (John Lennon, Paul McCartney)
03. Flying (George Harrison, John Lennon, Paul McCartney, Ringo Starr)
04. Blue Jay Way (George Harrison)
05. Your Mother Should Know (John Lennon, Paul McCartney)
06. I Am the Walrus (John Lennon, Paul McCartney)
07. Hello, Goodbye (John Lennon, Paul McCartney)
08. Strawberry Fields Forever (John Lennon, Paul McCartney)
09. Penny Lane (John Lennon, Paul McCartney)
10. Baby, You're a Rich Man (John Lennon, Paul McCartney)
11. All You Need Is Love (John Lennon, Paul McCartney)